Putnik koji se obreo u Topoli, našao se u centru predela koji je priroda tako izdašno podarila svakovrsnim biljnim pokrivačem i plodovima. I samo ime Topole to potvrđuje. Međutim, u poslednja dva veka Topola je i nešto znatno više.

Ovo naselje, opevano početkom prošlog veka u poslednjem romantičarskom uzletu pravog narodnog junačkog epskog pesništva, u istoriji književnosti označenog kao ciklus oslobođenja Srbije, postalo je sinonim borbe za slobodu, ne samo u ovom predelu, već i znatno šire, čak u balkanskim okvirima. U ovom predelu, u kojem je priroda pokazala sve draži svoga obilja, i sloboda je progovorila na sav glas. Naći se u Topoli, znači biti na samom izvoru novije srpske istorije.

Tako povoljni prirodni uslovi koji su se u Topoli i u njenoj bližoj okolini stekli učinili su da je u ovom predelu, tako blagodatnom, ljudsko prisustvo zabeleženo od najranijih vremena.

Na dvanaest kilometara od Topole, prema zapadu, u brdu Risovača (nazvanoj po opakoj zveri risu), nalazi se istoimena pećina, stanište paleolitskog čoveka. U praskozorju civilizacije, kao što je poznato, neandertalac se po pravilu nastanjivao uz rečne tokove, koji su usled neprohodnosti šuma bili istovremeno i uslov opstanka, i sigurni orijentiri, i najpovoljniji putevi. Već dalje nizvodno, na pet kilometara do Topole, uz reku Kubršnicu, koja zapljuskuje podnožje Risovače, nalazi se u selu Banja ljudsko stanište koje pripada neolitu. Mada na etnografskim kartama iz antičkog vremena Šumadija predstavlja čistinu, kako konstatuje Fanula Papazoglu, „arheološka istraživanja su, međutim, pokazala da je u halštatsko doba ovde cvetala materijalna kultura srodna kulturi zapadno od Drine i da se ta kultura nadovezuje na bronzanodopsku bez vidnog prekida”. Osim u samoj Topoli, antička nalazišta su i u okolnim mestima – Kloki, Lipovcu, Maskaru.

Preuzeto sa www.topola.rs